ماتریس سوات (swot) یک ابزار به شدت ساده اما در عین حال بسیار مفید است که شما را در توسعه‌ی استراتژی کسبوکارتان یاری می‌دهد. مهم نیست صاحب یک استارتاپ جدید باشید یا یک شرکت قدیمی؛ در هر حالت استفاده از تجزیه و تحلیل سوات به شدت توصیه می‌شود.
سوات (SWOT) مخفف چهار واژه‌ی قدرت (Strength)، ضعف (Weakness)، فرصت (Opportunity)، تهدید (Threat) و چارچوبی است که برای ارزیابی موقعیت رقابتی شرکت و توسعه برنامه‌ریزی استراتژیک استفاده می‌شود. تجزیه و تحلیل SWOT عوامل داخلی و خارجی و همچنین پتانسیل فعلی و آینده سازمان شما را ارزیابی می‌کند.
اصولاً از ماتریس سوات (SWOT) برای داشتن دیدگاهی داده‌محور و واقع‌گرایانه، نسبت به نقاط قوت و ضعف یک سازمان یا شرکت استفاده می‌شود. هر سازمان موظف است با دیدگاهی واقع‌گرایانه و نیز با اجتناب از باورهایی که از قبل موجود بوده و یا نقاط خاکستری، این تحلیل را به طور پیوسته و بادقت کامل، اجرا کند. البته لازم به ذکر است که شرکت‌ها باید از تحلیل سوات به عنوان یک راهنما استفاده کنند، نه یک نسخه‌ی تمام و کمال.
چگونه یک ماتریس سوات (SWOT) داشته باشید؟
همانطور که در بالا اشاره کردیم، تجزیه و تحلیل سوات تکنیکی است که در هر شرکت برای ارزیابی این موارد به کار می‌رود:
- عملکرد
- رقابت
- ریسک
- پتانسیل‌های یک کسبوکار
- پتانسیل‌های یک خط تولید یا توزیع
تکنیک تحلیل سوات با استفاده از داده‌های داخلی و خارجی، شما را به سمت و سوی استراتژی‌هایی موفقیت‌آمیزتر هدایت می‌کند و از وضعیتی با احتمال موفقیت کمتر بیرون می‌کشد. تحلیلگران، سرمایه‌گذاران یا رقبای مستقل، می‌توانند شما را در خصوص قدرت یا ضعف کسبوکارتان، دلایل و چگونگی آن راهنمایی کنند.
مروری بر ماتریس سوات (SWOT)
تحلیلگران، ماتریس سوات را به صورت یک مربع چهارخانه نمایش می‌دهند. هر خانه از این مربع مربوط به یکی از چهار مورد (قوت، ضعف، فرصت و تهدید) است. ظاهر این ماتریس طوری طراحی شده که در یک نگاه، دورنمایی کلی از موقعیت شرکت را در اختیار شما قرار می‌دهد. هرچند موارد مذکور در زیر عناوین مختلف، همه از یک درجه‌ی اهمیت برخوردار نیستند؛ اما همگی باید به گونه‌ای نمایش داده شوند که اطلاعات خوبی را از فرصت‌ها و تهدیدها و همچنین مزایا و معایب موجود ارائه نمایند.
چهار بخش اصلی ماتریس سوات (SWOT)
پیشتر هم اشاره کردیم که ماتریس سوات یا تحلیل سوات شامل چهار جز اصلی است.
قوت‌ها در تکنیک سوات
منظور از قوت یا نقاط قوت مواردی است که شرکت یا سازمان شما از آن نظر از رقبا پیشی می‌گیرد و متمایز عمل می‌کند. از جمله نقاط قوت هر شرکت یا سازمان می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- برندسازی قوی
- داشتن مشتریان وفادار
- ترازنامه
سوالاتی که درباره نقاط قوت سازمان خود می‌توانید بپرسید، عبارتند از:
- مزیت رقابتی کسبوکار ما چیست؟
- از چه منابعی برخورداریم؟
- کدام یک از محصولات ما عملکرد بهتری دارند؟
ضعف در ماتریس سوات
ضعف شرکت یا سازمان شما، عملکرد بهینه‌ی آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. منظور از ضعف یا نقاط ضعف، ابعادی از سازمان است که برای ورود به بازار رقابت و بقا در آن باید بهبود یابید. از جمله این نقاط ضعف می‌توان موارد زیر را نام برد:
- برند ضعیف
- قروض بالا
- زنجیره‌ی تأمین ناکافی
- فقدان سرمایه
سوالاتی که درباره نقاط ضعف سازمان خود می‌توانید بپرسید عبارتند از:
- کدام بخش را می‌توانیم بهبود بخشیم؟
- کدام یک از محصولات ما عملکرد خوبی ندارند؟
- در چه مواردی با کمبود منابع روبروییم؟
فرصت در تحلیل SWOT
منظور از فرصت فاکتورهای خارجی مطلوبی است که سازمان را با مزیت رقابتی روبرو می‌کند. به عنوان مثال، اگر کشوری تعرفه‌ها را کاهش دهد، یک تولیدکننده‌ی خودرو می‌تواند ماشین‌های خود را به بازاری جدید صادر کرده و در نتیجه فروش و سهام بازاری خود را افزایش دهد.
سوالاتی که درباره فرصت‌های سازمان خود می‌توانید بپرسید عبارتند از:
- با استفاده از کدام فناوری‌ها می‌توانیم عملکرد خود را بهبود بخشیم؟
- آیا این امکان وجود دارد که بتوانیم هسته سازمان خود را توسعه دهیم؟
- به کدام بخش از بازارهای جدید می‌توانیم دسترسی داشته باشیم؟
تهدید در ماتریس SWOT
تهدید همانطور که از نامش پیداست، دارای پتانسیل کافی برای ضربه و ضرر زدن به سازمان شما است. به طور مثال، برای یک شرکت تولیدی غلات، خشکسالی می‌تواند یک تهدید محسوب شود. چرا که در دوران خشکسالی میزان محصول برداشتی کاهش می‌یابد و در نتیجه تولید کاهش چشمگیری خواهد داشت. از دیگر تهدیدات متداول می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- افزایش قیمت مواد
- افزایش رقابت
- تأمین کار پایین
سوالاتی که می‌توانید درباره تهدیدهای پیرامون کسبوکارتان مطرح کنید:
- کدام یک از مقررات جدید می‌تواند عملکرد کسبوکار ما را تهدید کند؟
- رقبای ما از چه نظر بهتر از ما عمل می‌کنند؟
- کدام یک از ترندهای مصرف‌کنندگان ممکن است کسبوکار ما را تهدید کند؟
چطور از ماتریس سوات (SWOT) استفاده کنید؟
به طور کلی برای تحلیل سوات می‌توان از دو بعد وارد عمل شد:
ابعاد داخلی تکنیک سوات
به طور کلی باید گفت که ضعف و قدرت‌های هر سازمان یا شرکت فاکتورهای داخلی تأثیرگذار بر استراتژی آن هستند. مواردی که داخل خود شرکت روی می‌دهند می‌توانند منابع اطلاعاتی خوبی برای شناسایی نقاط ضعف و قدرت در تحلیل سوات باشند. این موارد معمولاً مواردی هستند که شما روی آن‌ها کنترل دارید. از جمله مواردی که می‌توان برای فاکتورهای داخلی مثال زد، عبارتند از:
- منابع انسانی
- شرکا
- سرمایه‌ی معنوی
- منابع مالی
- دارایی‌های ملموس و ناملموس
- موقعیت مکانی سازمان
- بهینه‌سازی‌های اجرایی
ابعاد خارجی ماتریس سوات
آنچه بیرون از سازمان روی می‌دهد هم به اندازه فاکتورهای داخلی، اهمیت دارد. معمولاً فرصت‌ها و تهدیدها مواردی هستند خارج از چارچوب داخلی هر سازمان یا شرکت.
این فاکتورها عمدتاً در بستر بازارهای گسترده و کلان عمل می‌کنند و بر عملکرد سازمان شما هم تأثیر خواهند گذاشت. از جمله این فاکتورهای خارجی و تأثیرگذار بر ماتریس سوات می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- سیاست‌های مالی
- تغییرات بازاری
- دسترسی به تأمین کنندگان
- رقبا
- قیمت محصولات و مواد خام
- رفتار خرید مشتریان
چه کسی باید تحلیل سوات را انجام دهد؟
اگر می‌خواهید جدول سوات یا ماتریس SWOT قابل قبولی داشته باشید، باید در آن واحد از مدیران و بنیان‌گذاران شرکت یا سازمان خود دعوت به عمل آورید. تحلیل سوات کاری نیست که بشود به این راحتی‌ها به عهده‌ی کسی دیگر گذاشت. پس، از نظارت مدیران و رهبران غافل نشوید.
با این حال، تیم مدیریت شرکت تنها افرادی نیستند که باید به طراحی و تحلیل جدول سوات بپردازند. در واقع، شما باید تیمی از بهترین افراد شرکت را تشکیل دهید که بتوانند نماینده‌ی خوبی از سازمان شما باشند. برای تشکیل تیم تحلیل ماتریس سوات می‌توانید از بخش‌های زیر کمک بگیرید:
- بخش فروش
- خدمات مشتریان
- بازاریابی
- توسعه محصول
همانطور که می‌بینید، از همه‌ی گروه‌های شرکت باید یک نماینده پشت میز تحلیل ماتریس سوات نشسته باشد.
شرکت‌های نوآور در ماتریس SWOT رویکردی پیشروانه دارند. آن‌ها نه تنها از اعضای داخلی؛ بلکه از مشتریان و بازخورد آن‌ها برای تحلیل جدول سوات خود استفاده می‌کنند.
شما هم اگر صاحب یک کسبوکار قدیمی یا حتی یک استارتاپ جدید هستید می‌توانید از بازخورد مشتریان، دوستان و آشنایان خود بهره‌مند شوید.
بازار هر لحظه در حال تغییر و تحول است. بنابراین شما برای داشتن یک تحلیل همه‌جانبه و دقیق از ماتریس سوات سازمان خود، باید به طور دائم استراتژی‌های خود را ارزیابی کنید و توصیه می‌شود هر سال، یک بار تحلیل ماتریس سوات خود را تجدید نمایید.
همچنین اگر صاحب استارتاپی هستید، توصیه می‌کنیم تحلیل سوات را بخشی از فرایند برنامه‌ریزی کسبوکار خود در نظر بگیرید. با این کار می‌توانید یک استراتژی برای شروع کار تهیه و مسیر راه خود را مشخص کنید.
چطور یک تحلیل سوات خوب و دقیق داشته باشید؟
برای داشتن یک ماتریس سوات خوب باید نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای مربوط به شرکت خود را شناسایی، ارزیابی و تحلیل نمایید. توصیه می‌شود در آغاز با فهرستی از سوالات مربوط به هر یک از چهار آیتم فوق شروع به کار کنید. این سوالات می‌توانند راهنمایی برای تکمیل تحلیل سوات و تهیه‌ی یک لیست متعادل باشند. معمولاً می‌توان ماتریس سوات را به صورت یکی از چند شکل زیر تهیه کرد:
- لیست
- متن آزاد
- جدول چهارخانه
استفاده از جداول چهارخانه برای تهیه‌ی ماتریس سوات متداول‌ترین روش است. در این جدول، دو خانه‌ی بالایی به نقاط قوت و ضعف و دو خانه‌ی تحتانی به فرصت‌ها و تهدیدها اختصاص دارند.
پیشتر درباره اعضای تیم تحلیل سوات صحبت کردیم. برای انجام این تحلیل به زمان زیادی نیاز ندارید.
گردآوری افراد مناسب
از بخش‌های مختلف شرکت یا سازمان خود افراد مناسب را گرد هم آورده و مطمئن شوید که آن‌ها نمایندگان خوبی برای هر دپارتمان یا تیم هستند. می‌فهمید که گروه‌های مختلف فعال در شرکت شما دارای دیدگاه‌های گوناگونی بوده و همین تفاوت نظر می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر موفقیت تحلیل سوات شما داشته باشد.
ایده‌های خود را به دیوار بچسبانید
انجام تحلیل سوات شباهت زیادی با جلسات طوفان مغزی دارد. روش‌های صحیح و غلط زیادی برای انجام این جلسات تحلیلی وجود دارد. پیشنهاد ما این است که به هر کدام از اعضا یک دسته برگه یادداشت بدهید و از آن‌ها بخواهید تمام ایده‌های خود را روی کاغذ بیاورند. با این کار تک تک افراد می‌توانند اظهار نظر کنند و جلسه از حالت تک صدایی بیرون خواهد آمد.
پس از ۵ تا ۱۰ دقیقه، جلسه‌ی طوفان مغزی، همه‌ی برگه یادداشت‌ها را به دیوار بچسبانید و اگر کسی ایده‌ی جدیدی داشت اجازه بدهید یادداشت خود را به دیوار یادداشت‌ها اضافه کند.
ایده‌ها را دسته‌بندی نمایید
پس از سازماندهی ایده‌ها، نوبت به دسته‌بندی آن‌ها می‌رسد. می‌توانید از سیستم رأی‌گیری استفاده کنید. هر کسی دارای ۴ یا ۵ رأی است که می‌تواند هر طور که دوست دارد از آن استفاده کند. بر اساس این سیستم رأی گیری، شما با یک اولویت‌بندی روبرو خواهید بود.
البته این اولویت‌ها قابل بحث و بررسی هستند. مثلاً ممکن است یکی از حضار آخرین عضو لیست شما را اولین اولویت در نظر بگیرد. شما می‌توانید برای هر چهار خانه از جدول سوات، این اولویت‌بندی را مجدداً تکرار کنید و به بررسی و تحلیل ماتریس سوات سازمان خود بپردازید.
بهترین زمان برای ماتریس سوات (SWOT)
پیش از هرگونه اقدامی در سطح سازمانی باید ماتریس سوات شرکت خود را تحلیل کنید. مهم نیست بخواهید اقدامات جدید را بررسی، سیاست‌های داخلی سازمان را اصلاح یا اینکه فرصت‌های مختلف برای تغییر و اصلاح برنامه‌های اجرایی را ارزیابی کنید، در هر حالت ماتریس سوات به کارتان خواهد آمد.
بعضی اوقات صرفاً برای این که تصویری کلی از وضعیت فعلی شرکت خود داشته باشید، می‌توانید تحلیل سوات انجام دهید. بدین ترتیب خواهید دانست چه اقدامات و برنامه‌هایی را باید اجرایی سازید.
ماتریس سوات به شما نشان خواهد داد که بهترین روش‌ها برای داشتن عملکردی بهینه، کدام هستند و چه تنظیمات و تغییرات اجرایی لازم دارید.
پس از اتمام ماتریس سوات چگونه باید از آن استفاده کنید؟
وقتی فرایند تحلیل سوات شما تکمیل شد، می‌توانید وارد فاز توسعه‌ی استراتژی شوید. هر چه باشد، هدف از تهیه‌ی جدول سوات و تحلیل آن ایجاد یک استراتژی مناسب برای کسبوکار است که ظرف مدت چند ماه بتواند نتیجه بخش باشد.
اولین مرحله این است که به نقاط قوت شرکت خود نگاه کنید و ببینید چطور می‌توانید از این نقاط قوت به نفع پیشرفت شرکت خود استفاده و بعد به این فکر کنید که چطور می‌توانید از این نقاط قوت برای مبارزه با تهدیدهای موجود در بازار بهره ببرید. می‌توانید با استفاده از تحلیل سوات فهرستی از اقدامات لازمه را تهیه نمایید.
پس از تهیه‌ی این فهرست به تقویم شرکت خود نگاه کرده و شروع به هدف‌گذاری، کنید. در این مرحله باید از خود بپرسید که در هر بازه‌ی زمانی از این تقویم، قصد دارید چه هدفی را محقق سازید.
برای این کار باید فرصت‌هایی را که در مبارزه با نقاط ضعف به کمکتان می‌آیند شناسایی و تحلیل نمایید. آیا می‌توانید این نقاط ضعف را کاهش داده و تهدیدهایی را که شناسایی کرده‌اید از میان بردارید؟ مجدداً باید فهرستی از اقدامات و برنامه‌های خود را تهیه کرده و اولویت‌بندی کنید.
مثال‌هایی از تحلیل SWOT
در سال ۲۰۱۵، Value Line یک تحلیل سوات از شرکت کوکاکولا ارائه داد و در آن به نقاط قوتی مثل برند معروف جهانی، شبکه توزیع گسترده و فرصت‌های موجود در بازارهای نوظهور اشاره و ضعف‌ها و تهدیدهایی مانند نوسانات ارزهای خارجی، افزایش علاقه مردم به نوشیدنی‌های سالم و رقابت با تولیدکنندگان نوشیدنی‌های سالم را هم مطرح کرد.
با اینکه این تحلیل سوات باعث شد سوالات سختی درباره استراتژی‌های کوکاکولا مطرح شود؛ اما همچنان این شرکت را به عنوان تولیدکننده درجه یک نوشابه معرفی کرد که می‌تواند یک منبع قابل اعتماد برای سرمایه‌گذار‌های محافظه‌کار باشد و سود قابل توجهی به آن‌ها بدهد.
۵ سال بعد، این تجزیه و تحلیل SWOT شرکت Value Line به اثبا رسید. زیرا کوکاکولا ششمین برند قوی جهان است (همانطور که در آن زمان بود) و سهام خود را در این مدت، بیش از ۶۰ درصد افزایش داده است.
برای داشتن تصویر بهتری از ماتریس سوات (SWOT)، مثال یک شرکت ساخت اسموتی ارگانیک را در نظر بگیرید. این شرکت برای درک بهتر نحوه رقابت در بازار اسموتی و اینکه چه چیزی باعث عملکرد بهتر آن‌ها می‌شود، یک تجزیه و تحلیل SWOT انجام داد و مشخص شد که نقاط قوتش تامین منابع، خدمات مشتریان و ارتباط قوی با تامین‌کنندگان است. این شرکت در حین فعالیت خود چند حوزه ضعف را هم مشخص کرد که شامل تنوع کم محصولات، تجهیزات قدیمی و نرخ بالای برگشت محصولات بودند.
با بررسی چگونگی تأثیر محیط خارجی بر کسبوکار خود، فرصت‌هایی را در زمینه فناوری‌های نوظهور، بازار دست‌نخورده و بکر و تغییر فرهنگ به سمت زندگی سالم شناسایی و تهدیدهایی مانند یخ‌زدگی زمستانه محصولات زراعی، همه‌گیری جهانی و نقص در زنجیره تامین را کشف کرد. در کنار سایر تکنیک‌های برنامه‌ریزی، این شرکت از ماتریس SWOT برای تقویت نقاط قوت و فرصت‌های خارجی خود برای از بین بردن تهدیدها و تقویت حوزه‌های ضعیفش، استفاده کرد.
جمع‌بندی: برای توسعه کسبوکار خود از ماتریس سوات (SWOT) استفاده کنید!
- تجزیه و تحلیل SWOT مجموعه‌ای از نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای شرکت شما است.
- هدف اصلی ماتریس SWOT کمک به سازمان‌ها برای آگاهی کامل از همه عوامل دخیل در تصمیم‌گیری‌های تجاری است.
- قبل از اینکه به اجرایی کردن هر اقدامی در شرکت متعهد شوید، خواه بررسی ابتکارات جدید، تجدید نظر در سیاست‌های داخلی، در نظر گرفتن فرصت‌های محوری یا تغییر برنامه در وسط اجرا و… تحلیل SWOT را انجام دهید.
- از تکنیک SWOT و با تمرکز بر نقاط قوت و فرصت‌ها برای غلبه بر ضعف‌ها و تهدیدها، استراتژی‌های خود را کشف کنید
- ماتریسSWOT زمانی بهترین عملکرد را دارد که گروه‌ها یا صداهای مختلف سازمان شما در ارائه داده‌های واقعی به جای پیام‌های توصیه‌شده، آزاد باشند.
منبع: investopedia